Bovista tomentosa
kurzawka omszona
Status na Czerwonej Liście – V
Niejadalny
Bovista tomentosa (Vittad.) De Toni, in Berlese, De Toni & Fischer, Syll. fung. (Abellini) 7: 97 (1888)
Owocnik: 0,5-3 cm średnicy, kulisty lub półkulisty, za młodu jasny, prawie biały, gładki, później zmieniający barwę na ciemniejszą, przez żółtawą do orzechowobrązowej. Owocniki są w 1/3 zagłębione w podłożu i otoczone grzybnią ze sznurem przerastającą cząsteczki podłoża, dzięki czemu w dolnej części powstaje rodzaj przylegającej miseczki (podobnie jak Disciseda), która w miarę dojrzewania owocnika rozpada się na fragmenty oddzielając go od podłoża. Egzoperydium gładkie lub słabo pilśniowate, białawe, kremowe, do brązowawego, dość szybko wysycha, łuszczy się i odpada. Endoperydium jedwabisto papierowate, sztywne, chrząstkowate, cienkie, czarniawe, z wiekiem czarniawokasztanowate, kasztanowatobrązowe, w okresie suszy jaśniejsze, czerwonawobrązowe do szarobrązowego, słabo połyskliwe do błyszczącego. Powstający na szczycie otwór jest kolisty lub o brzegu płatowatym. Podglebia brak.
Gleba: za młodu oliwkowozielona lub oliwkowobrązowa dojrzewając staje się barwy czekoladowobrązowej, purpurowobrązowej aż do brązowej.
Wysyp zarodników: beżowobrązowy.
Budowa mikroskopowa: zarodniki jajowate, gruszkowate do elipsoidalnych 3,8-5,5 x 3,3-4,7 µm, gładkie lub nieznacznie punktowane, z kroplą wewnątrz. Sterygma hialinowa, prosta, czasem nieco wygięta, 5-15 µm długości, jakby ucięta na końcu. Włośnia jasnobrązowa, oliwkowobrązowa, złotobrązowa lub czerwonobrązowa, sprężysta, rozgałęziona dichotomicznie, o grubych ściankach. Od strony wewnętrznej włośni występują jamki. Nibywłośnia o strzępkach do 7,5 µm grubości.
Środowisko: występuje na otwartych, nasłonecznionych terenach, wśród roślinności kserotermicznej, a także na wzniesieniach wapiennych, zarówno na niżu jak i w górach.
Uwagi: gatunek spotykany dość często.
Synonimy:
Globaria tomentosa (Vittad.) Quél., Enchir. fung. (Paris): 239 (1886)
Lycoperdon tomentosum Vittad., Monogr. Lycoperd.: 179 (1843)
Literatura:
W. Wojewoda (red.), Checklist of Polish Larger Basidiomycetes – Vol. 7 (2003) – Biodiversity of Poland.
W. Rudnicka-Jezierska, Flora Polska. Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodermatales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiatkowe (Podaxales). Instytut Botaniki PAN. Kraków, 1991.
Opracowanie: Waldemar Czerniawski