przewrotka wielka

Status na Czerwonej Liście – E
Niejadalny

Disciseda bovista (Klotzsch) Henn., Stud. nat. Hist. Iowa Univ. 42: (128) (1903)

Owocnik: średnicy 1,7-3 cm, kulisty albo w kształcie żołędzia, rzadziej trochę spłaszczony. Egzoperydium białe, białożółtawe, dojrzałe brązowopopielate, często barwy podłoża. Odkryte przez krustę endoperydium sztywne, pergaminowate, barwy orzechowej. Ujście na szczycie odwróconego owocnika ma brzeg postrzępiony. Gleba czerwonawobrązowa.

Wysyp zarodników: jasnożółtawy do brązowawego.

Budowa mikroskopowa: zarodniki 5-6(-7) µm, kuliste, wyraźnie mocno brodawkowane (urzeźbienie do 1-1,5 µm wysokości). Włośnia nierozgałęziona, falista, gładka, 2,7-3,5 µm grubości, łamliwa.

Środowisko: występuje najczęściej w małych grupach, po kilka, na suchych i mocno nasłonecznionych piaszczystych miejscach.

Uwagi: gatunek rzadki. Owocniki formują się tuż pod powierzchnią ziemi (hypogeicznie), na głębokości do dwóch cm, lecz dojrzewając wysuwają się z niej (już jako epigeiczne) w postaci kulistawej lub bochenkowatej. Wskutek przylegania cząstek piasku i humusu nabiera charakteru krusty o gładkiej ścianie wewnętrznej. Dojrzałe egzoperydium pęka wzdłuż linii równikowej, a endoperydium odrywa się od jego dolnej części (w tym miejscu cienkiej) i – obciążone krustą od góry – pod wpływem podmuchów wiatru przewraca się o 180 stopni.
Gatunek ten uważany jest za stepowy, typowy dla stanowisk kserotermicznych. Gatunkiem bardzo podobnym jest przewrotka łysa (Disciseda candida), do odróżnienia pod mikroskopem, po kształcie i wielkości zarodników.

Synonimy:
Disciseda bovista (Klotzsch) Eyndh., Medded. Nedl. Mycol. Ver. 27: 10 (1942)
Disciseda bovista (Klotzsch) Kambly, in Kambly & Lee, Hedwigia 17: 153 (1936)
Geastrum bovista Klotzsch [as ’Geaster’], Fung. orb. terr. circumn. Meyen. coll.: 243 (1843)

Literatura:
W. Wojewoda (red.), Checklist of Polish Larger Basidiomycetes – Vol. 7 (2003) – Biodiversity of Poland
W. Rudnicka-Jezierska, Flora Polska. Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodermatales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiatkowe (Podaxales). Instytut Botaniki PAN. Kraków, 1991.

Link do dyskusji na forum

Opracowanie: Waldemar Czerniawski