Gymnopilus junonius
łysak wspaniały
Występowanie: VII-XI
Niejadalny
Gymnopilus junonius (Fr.) P.D. Orton, Trans. Br. mycol. Soc. 43(2): 176 (1960)
Kapelusz: średnicy 6-15 cm, młode owocniki półkuliste, zamszowe, potem wypukłe do rozpostartych, żółtoochrowe, żołtordzawe, rudawe do brązowopomarańczowych, z wrośniętymi włóknistymi brązowymi łuseczkami.
Hymenofor: blaszki średnio gęste, przyrośnięte do zbiegających ząbkiem, początkowo kremowe, z wiekiem jasnobrązowe do rdzawobrązowych.
Trzon: 8-20 x 1-3 cm, walcowaty, wrzecionowaty, w dolnej części nieco zgrubiały i często korzeniasty, w górnej części jasnożółty, w kierunku podstawy czerwonobrązowy. Powierzchnia z brązowymi włókienkami oraz kosmkami, jedynie nad pierścieniem oprószona.
Miąższ: gruby, żółtopomarańczowy, twardy, mięsisty; smak gorzki, zapach przyjemny.
Wysyp zarodników: rdzawobrązowy.
Budowa mikroskopowa: zarodniki 8-11 x 5-7 μm, elipsoidalne do jajowato-elipsoidalnych, średnio brodawkowane. Cheilocystydy cylindryczne, wrzecionowate do wąsko butelkowatych, z rozszerzonym wierzchołkiem. Pleurocystyd brak.
Środowisko: wyrasta w lasach liściastych i mieszanych, na pniach, korzeniach i powalonych kłodach drzew liściastych, szczególnie dębów. Rzadziej wyrasta na drzewach iglastych (głównie na sosnach).
Uwagi: gatunek bardzo charakterystyczny. Jako jedyny przedstawiciel Gymnopilus posiada pierścień.
Synonimy:
Agaricus aureus Bull., Herb. Fr. 2: tab. 92 (1782) [1781-82]
Agaricus junonius Fr., Syst. mycol. (Lundae) 1: 244 (1821)
Fungus aureus (Gray) Kuntze, Revis. gen. pl. (Leipzig) 3(2): 479 (1898)
Gymnopilus spectabilis var. junonius (Fr.) Kühner & Romagn., Fl. Analyt. Champ. Supér. (Paris): 322 (1953)
Lepiota aurea Gray, Nat. Arr. Brit. Pl. (London) 1: 603 (1821)
Pholiota grandis Rea, Trans. Br. mycol. Soc. 2(1): 37 (1903) [1902]
Pholiota junonia (Fr.) P. Karst., Bidr. Känn. Finl. Nat. Folk 32: 301 (1879)
Pholiota spectabilis var. junonia (Fr.) J.E. Lange, Fl. Agaric. Danic. 5: 100 (1940)
Tricholoma aureum (Gray) Sacc., Syll. fung. (Abellini) 20: 990 (1911)
Literatura:
P. Škubla, Wielki atlas grzybów, Elipsa, 2008
H. Knudsen, J. Vesterholt, Funga Nordica Nordsvamp, Copenhagen, 2008
Opracowanie: Waldemar Czerniawski