Lycoperdon utriforme
purchawka oczkowata
Występowanie: VI-X
Jadalny
Lycoperdon utriforme Bull., Hist. Champ. Fr. (Paris): 153 (1791)
Owocnik: owocniki masywne, do 15 cm wysokości i podobnej szerokości, krótko maczugowate, rzadziej kulistawe, u szczytu nieco spłaszczone, pomarszczone lub dołkowane. Perydium dwuwarstwowe. Egzoperydium u młodych owocników białe, pilśniowate, z wiekiem szarobrązowawe, pękające na poletka (oczka) o średnicy do 5 mm lub piramidki utworzone z miękkich kolców, które wraz z dojrzewaniem owocnika łuszczą się i odpadając odsłaniają endoperydium. Endoperydium szarobrązowe, orzechowobrązowe do brązowego, matowe, o papierowatej konsystencji. Pęka od szczytu na nieregularne fragmenty i odpada częściowo lub całkowicie do granicy podglebia. Podglebie dobrze rozwinięte, sztywne, o dużych komorach, białe, z wiekiem szarobrązowe do brązowego. Jest bardzo trwałe, może w dobrym stanie zachować się do kolejnego roku.
Gleba: początkowo biała, z wiekiem staje się oliwkowa, a na koniec ciemnobrązowa.
Wysyp zarodników: brązowy.
Budowa mikroskopowa: zarodniki 4-5 µm, gładkie, z kroplą wewnątrz, niekiedy z krótką sterygmą. Włośnia jasnooliwkowa do szarobrązowej, najczęściej około 10 µm grubości, rozgałęziona dichotomicznie, cienkościenna, nieseptowana, z licznymi szczelinowatymi jamkami. Nibywłośni brak.
Środowisko: gatunek ten występuje w miejscach otwartych, na łąkach i pastwiskach, śródleśnych polanach, wśród traw; zarówno na niżu jak i w górach.
Uwagi: gatunek dość częsty.
Synonimy:
Bovista utriformis (Bull.) Fr., Syst. mycol. (Lundae) 3(1): 25 (1829)
Calvatia caelata (Bull.) Morgan, J. Cincinnati Soc. Nat. Hist. 12: 169 (1890)
Calvatia hungarica Hollós, Mathem. Természettud. Ertes. 19: 84 (1904)
Calvatia utriformis (Bull.) Jaap, Verh. bot. Ver. Prov. Brandenb. 59: 37 (1918)
Handkea utriformis (Bull.) Kreisel, Nova Hedwigia 48(3-4): 288 (1989)
Lycoperdon bovista Pers., Observ. mycol. (Lipsiae) 1: 4 (1796)
Lycoperdon caelatum Bull., Herb. Fr. 9: tab. 430 (1789)
Lycoperdon echinatum Schaeff., Fung. bavar. palat. nasc. (Ratisbonae) 4: 128, tab. 186 (1774)
Lycoperdon sinclairii Berk. [as ’Sinclairi’], in Massee, J. Roy. Microscop. Soc.: 716 (1887)
Utraria caelata (Bull.) Quél., Mém. Soc. Émul. Montbéliard, Sér. 2 5: 369 (1873)
Utraria utriformis (Bull.) Quél., Mém. Soc. Émul. Montbéliard, Sér. 2 5: 369 (1873)
Literatura:
W. Wojewoda (red.), Checklist of Polish Larger Basidiomycetes – Vol. 7 (2003) – Biodiversity of Poland
W. Rudnicka-Jezierska, Flora Polska. Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodermatales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiatkowe (Podaxales). Instytut Botaniki PAN. Kraków, 1991.
Opracowanie: Waldemar Czerniawski