Disciseda candida
przewrotka łysa
Status na Czerwonej Liście – E
Niejadalny
Disciseda candida (Schwein.) Lloyd, Mycol. Writ. 1: 100 (1902)
Owocnik: średnicy do 2 cm, kształtem przypominający spłaszczony bochenek. Egzoperydium bardzo cienkie, początkowo prawie białe, brudno-białawo-żółte, później ziemistobrązowe, silnie inkrustowane cząstkami podłoża. Endoperydium pergaminowato-skórzaste, mocne, matowe, jakby omszone, ciemne, brązowoszare, zwykle z miseczkowatą krustą, która po deszczach może odpaść. Ujście powstaje w miejscu oderwania się owocnika od sznura grzybni. Dojrzała gleba barwy rdzawobrązowej.
Wysyp zarodników: hialinowe do żółtoochrowych.
Budowa mikroskopowa: zarodniki 3,5-5 µm, gładkie lub punktowane, bardzo drobno brodawkowane, z kroplą wewnątrz. Włośnia prawie nierozgałęziona, o strzępkach prostych lub falistych, hialinowych do jasnożołtych, gładkich, łamliwych.
Środowisko: występuje najczęściej w małych grupach, po kilka, na suchych i mocno nasłonecznionych piaszczystych miejscach o charakterze stepowym lub ruderalnym.
Uwagi: gatunek rzadki. Owocniki formują się tuż pod powierzchnią ziemi (hypogeicznie), na głębokości do dwóch cm, lecz dojrzewając wysuwają się z niej (już jako epigeiczne) w postaci kulistawej lub bochenkowatej. Wskutek przylegania cząstek piasku i humusu nabiera charakteru krusty o gładkiej ścianie wewnętrznej. Dojrzałe egzoperydium pęka wzdłuż linii równikowej, a endoperydium odrywa się od jego dolnej części (w tym miejscu cienkiej) i – obciążone krustą od góry – pod wpływem podmuchów wiatru przewraca się o 180 stopni.
Gatunek ten uważany jest za stepowy, typowy dla stanowisk kserotermicznych. Gatunkiem bardzo podobnym jest przewrotka wielka (Disciseda bovista), do odróżnienia pod mikroskopem, po kształcie i wielkości zarodników.
Synonimy:
Bovista candida Schwein., Schr. naturf. Ges. Leipzig 1: 59 (1822)
Literatura:
W. Wojewoda (red.), Checklist of Polish Larger Basidiomycetes – Vol. 7 (2003) – Biodiversity of Poland
W. Rudnicka-Jezierska, Flora Polska. Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodermatales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiatkowe (Podaxales). Instytut Botaniki PAN. Kraków, 1991.
Opracowanie: Waldemar Czerniawski
