Lycoperdon excipuliforme
purchawka workowata
Występowanie: VI-X
Jadalny
Lycoperdon excipuliforme (Scop.) Pers., Syn. meth. fung. (Göttingen) 1: 143 (1801)
Owocnik: owocniki duże, o zmiennych kształtach, najczęściej maczugowate lub buławowate, rzadziej odwrotnie gruszkowate, 8-12(-25) cm wysokości i do 5(-9) cm szerokości (w części główkowatej). Przy podstawie czasami pofałdowane lub dołkowane. Egzoperydium poczatkowo białe, matowe, gładkie, z wiekiem szorstkie, drobnoziarniste, szarawe, dojrzałe jasnobrązowe, orzechowe, w części szczytowej owocnika delikatnie kolczaste. Kolce skupione stożkowato; po ich odpadnięciu może zostać słaby wzorek. Endoperydium cienkie, gładkie, brudnoochrowe, szarobrązowe do rdzawobrązowego, łamliwe. Pęka na fragmenty, które dość długo się utrzymują. Odpadają wraz z kłaczkami gleby. Podglebie wielokomorowe, gdy dojrzałe brązowe.
Gleba: początkowo biała, stopniowo staje się oliwkowa aż do brązowej.
Wysyp zarodników: brązowy
Budowa mikroskopowa: zarodniki 4-6 µm, brodawkowane, z kroplą wewnątrz. Czasami obecna jest sterygma (do 3 µm). Włośnia dichotomicznie rozgałęziona, stosunkowo cienkościenna, hialinowa lub brązowawa, bez sept, łamliwa, z wydłużonymi jamkami.
Środowisko: gatunek ten występuje w miejscach suchych i wilgotnych, w lasach różnego typu, a także na stanowiskach otwartych, na niżu i w górach.
Uwagi: gatunek zmienny w kształcie, dość częsty.
Synonimy:
Calvatia excipuliformis (Scop.) Perdeck, Blumea 6: 490 (1950)
Calvatia saccata (Vahl) Morgan, Gasterom. Ung.: 89 (1904)
Handkea excipuliformis (Scop.) Kreisel, Nova Hedwigia 48(3-4): 283 (1989)
Lycoperdon boletiforme Batsch, Elench. fung., cont. prim. (Halle): 149 (1783)
Lycoperdon elatum Massee, J. Roy. Microscop. Soc.: 710 (1887)
Utraria excipuliformis (Scop.) Quél., Enchir. fung. (Paris): 241 (1886)
Utraria saccata (Vahl) Quél., Compt. Rend. Assoc. Franç. Avancem. Sci. 22(2): 485 (1894)
Literatura:
W. Wojewoda (red.), Checklist of Polish Larger Basidiomycetes – Vol. 7 (2003) – Biodiversity of Poland
W. Rudnicka-Jezierska, Flora Polska. Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodermatales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiatkowe (Podaxales). Instytut Botaniki PAN. Kraków, 1991.
Opracowanie: Waldemar Czerniawski